Skip to main content

Rinna leh ngaihtuahna fim (Reason and Faith) (Vawiin 20th August 2024 Vanglaini)

Philosophy zirna huang pakhat – Fideism – ah chuan rinna – faith leh ngaihtuahna fim – reason – hi kalkawp thei miah loa ngaih a ni a. Chutih rual chuan Pathian thu thiam – theologian te zingah rinna leh ngaihtuahna fim kalkawp theihzia leh a ṭangkaina te sawi chhuaktu mi tam tak an awm a. Chung zingah chuan CS Lewis te, Augustine te, Thomas Aquinas te hi a langsar zual an ni awm e. Tin, Alvin Palntinga te pawh khan rinna leh ngaihtuahna fim kalkawp theih dan te pawh kha an lo chai viau tawh a nih kha. 

Fideism zirtirna

Fideism chuan – Kan rinna – faith – hi Pathian a awm tih hriat chianna leh mimal inpekna aṭanga lo awm leh din a ni a. Chuvangin kan sakhaw rinna hi kan mita kan hmuh theih a ni lo a, mihring ngaihtuah thiam theih phak piah lam thil a ni. Chhandama kan awmnate hi mihring rilru ngaihtuahna – rational thinking – leh Science thiamna hmanga chhuichhuah rual a ni hek lo. Sualin mihring rilru leh ngaihtuahna hi a tibuai tawh a, chuvangin rintlak a ni tawh lo a. Bible-a kan hmuh thutak – truth – hi ring mai tur kan ni – tih lam hawiin a zirtir a ni. 

Soren Kierkargaard

Danish Philospoher khan – rinna hi Pathian a awm tih hriatna leh mimal inpekna a nih avangin ngaihtuah – reason – nen hian an inhmu rem thei lo a ni – tiin a sawi ṭhin a. Hetiang hian hmun thumah a ṭhen a – 

Approximation Argument : Pathian hi a awm ngei a ni tih kan ngaihtuahna ringawt hian a fiah zo lo a, mihring ngaihtuahnaah hian dik lo a awm tawh avangin Pathian a awm tih kan hriatna pawh a ni lo zawngin kan sawi bo daih zel a. Chuvangin hriatna dik chu rinnah a awm a, kan ngaihtuahna ringawt hian a hmu thiam thei lo.

Vanglaini

Post Ponoment Argument : Ngaihdan kan neih hmasak kha kan ngaihdan hnuhnung zawk,a thar zawk hmangin kan thlak danglam zel thei a. Science thiamna hmanga finfiah phak loh rinna hi kan thlang mai tur a ni. Kan ngaihtuahna hmang hian Pathian hi hre thei ni ila, Pathian kan rinna hian awmzia a nei lo ang a, Pathian rin pawh a ṭul dawn lo a ni. 

Passion Argument : Kan hriatna hian tawp chin a nei a, thutawp kan siamnaah hian rinthu a tel lo thei lo. Chuvangin mimal inpekna hi a pawimawh em em a, rinna hian hriatna zawng zawng khumin kan rinna nen min suihzawm tlat a ni.  

CS Lewis

Pathian awm ring lo, a hnuah Kristian lo ni ta CS Lewis chuan hetiang hian rinna leh ngaihtuahna fim hi a sawi ve leh a –

Common ground of Christianity :  Kristian zawng zawngte rinna bulpui – mere christianity – a awm tih a sawi a, chu chu ngaituahna fim – reason – hmanga pawm theih a ni a, Kristian rinna lungphum a ni nghal bawk. 

Rational basis : Kristiante rinna chu rinna mit del, ngaihtuahna leh phurna – emotion – mai maia innghat a ni lo a, ngaihtuahna fim tak hmanga innghat a nih thu a sawi. Chhia leh ṭha kan hriatna – moral law – te, Chanchin Ṭha bu pali te chu ngaihtuahna fim tak hmangin kan zir a, kan hrethiam a ni. 

Role of reason : Thlarua lam nuna thudik te ngun taka lo dawnsawna lo hriatthiam theih a ni a,  chumi atan chuan ngaihtuahna fim kan hmang a. Kan ngaihtuahna fim chuan thil dik leh dik lo thliar hrang tur te, khawvel nihphung leh khuarel awm dan hrethiam thei tur te, kan tawnhriat te hmanga khawvel kan hmachhawn dan tur leh kan thlir dan tur te hi min hrilh a ni. 

Super natural element : CS Lewis hian ngaihthuahna fim a dahsan em em rual hian Kristian sakhaw chhunga thil mak tam tak – Isua thihna leh thawhlehna ang chi – te kha pawmin, chu chu mihringte hriatthiamna paih lam thil a ni a, kan rinna a ngaih thu a sawi bawk. 

Rinna leh ngaihtuahna fim hi a inkalh lo a, a intifamkim tawn zawk niin CS Lewis hi chuan a ngai a. Pathian chungchang te, Lal Isua chanchin te chu ngaihtuahna fim tak hmanga lo zira lo pawmin, a rintlak a ni tih kha a ngaihdan a ni. 

Pathian kan ring nge kan rinna?

Mizote zinga a taka Pathian rinchhan langsar em em, India sorkar pawhin Padma Shri a pek Dr Sangthankima kha – Pathian a awm leh awm loh chungchang an zawt a. Ani chuan Pathian awm ring lo te hi chuan an rinna mai mai an ring a, an rinnah khan Pathian an ring pha lo hrim hrim tih lam hawi khan a sawi a nih kha. Ani chuan Pathian a rinna leh a ngaihtuahna fim hmang kawpin tun saw a thleng kan ti thei awm e. 

Tirhkoh Paula khan rinna hi Kristiante innghahna laipui ber a ni tih a sawi rual khan ngaihtuahna fim kha a hnawl miah lo tih Grik leh Rom mi te nena an inhnialnaah khan a sawi lang a nih kha (Tirh 17:16-34). Kan chhia leh ṭha hriatna thiang tak hmanga thu tak, chanchin ṭha, Lal Isua, Pathian kha ring tur kan nihzia sawiin mi fing tak tak te lakah khan Isua Krista a rinna kha ngaihtuahna fim hmangin a hnial tih kan hmu. Chuvangin Paula khan a mihring rinna mai ni loin Pathian a rinna kha a nun pumpui innghahna atan a hmang ta vek a, a thihchilh ṭhak tih kan hmu. 

Thlarau Thianghlim

John Calvin theology kan en chuan – mihring hian keimahniin Pathian kan pawh thei tawh lo a. Chuvangin Isua Krista kaltlangin Pathian khawngaihna vawrtawp a lo lang a. Chu mi hmang chuan mihring leh Pathian chu kan lo inzawm leh thei ta a, Isua ringa Pathian hnen thleng tur chuan Thlarau Thianghlim puihna kan mamawh a ni. 

Miin Pathian awm a rin loh chhan te, Pathian hnen a thlen loh chhan te, Pathian laka a hel chhan te hi a in ang vek lo ang. Mahse Thlarau Thianghlim puihna leh hriattirna aṭang chuan Pathian chu a fiahin a chiang em em a; ngaihtuahna fim – reason – leh Science hmanga a finfiahna – proof– ang thoa chiang leh innghahna tlak a nihzia chu kan hmu si a ni. Mi dawihzep, lehkhathiam lo leh Isua phatsantu Petera kha Thlarau Thianghlim a dawn hnuah khan Isua chanchin kha huai takin a tlangaupui a, a thih thlengin chutah chuan a innghat a ni. 

Petera kha ngaihtuahna fim hmang thei lo khawpa mi a a nih thu kan hre lo a. A zui ṭhin Lal Isua kha a ngaihtuahna fim – reason – hmangin ngun takin a ngaihtuah a. Thlarau Thianghlim puihnain Isua Krista chu a ring – faith – zui a. Isua dam lai aiin a thih hnuah Petera hi Isua tana rinawm zawk fe a, Isua a hriatna – reason – leh a rinna – faith- kha a thihpui hmak a nih kha. 

Chuvangin Kristian kan nihna te, Pathian kan rinna te hi kan mawl vang emaw kan thluak min suksak vang emaw, kan nu leh pa te min hrilh zel vang emaw, kan hlauh vang emaw lawmman kan dawn duh hrim hrim emaw vanga ring kan ni lo. Chutiang hmanga ring an lo awm a nih chuan an daih rei chuang lo ang.

Kan chhia leh ṭha hriatna, kan ngaihtuahna fim tak hmangin Pathian kan hria a, chu chu kan rinna hmangin Pathianah chuan kan innghat a. Miin mi a, thil ṭul loa buai, a tak ni lo ring, innghahna tlak loha innghat adt tiin min dip dal hi tum mahse, vawiin thlengin kan la ral lo a. Kan rin Pathian hi a rintlak lohna leh thil kawrawng leh innghahna nei loa innghat kan nih lohzia hi Pathian ring nasa apiangte nunah a lang a.  A nung a, a nung reng dawn a ni.

Comments

Popular posts from this blog

Lal Isua Hmangaihna

Ramhlun North Pastor Bial Zaipawl in kum 2013 a an sak Lal Isua hmangaihna tih hla, T. Laldintluanga phuah hi tun lai ah hrelo kan vang hle awm e. He hla hi Zaithiam hrang hrang te pawhin an sa a. Lal Isua hmangaihna hi kan tan a tawkin engkima engkimah a rintlak zia puanchhuahna ropui tak a ni tih kan hre awm e.     He hla phuahtu T. Laldintluanga, Ramhlun North hi tunah hian Synod Choir (2018-2020) Conductor ni mek a ni a. He hla a phuah dan chanchin hi ka va zawt a, PDF in min lo pe thlap a, a chung ah ka lawm hle.  “He hla hi kum 2013 a ka phuah a ni a, heng hunlai hian a bikin thalaite ah mahni intihlum te, ruihhlo avanga thihna te, thih thut thutna ang chi kha a tam em em a, ka phak tawkin ka vei ve hle a ni. Chung ka thalai pui sual in a tihbuai mek, mahni intihhlum duhna hial nei, nun beidawnga tap mek te pawh chu Lal Isua hmangaihna hian a nghak reng ni hian ka hria a. Emau kawnga khualzin pahnih ten an khawhar hnem tura Lal Isua an sawm khan an va hlawhchham lo

BEISEINA NUNG

I Petera 1:3-9 A chunga kan tarlan Bible châng innghahna hi Petera te hun laia Asia Minor-a Kohhran țhang chak em em mai te chungchang lehkha a thawn ațangin a ni a. Helai 1:3-9 ah hian Pathian khawngaihnain Lal Isua tiha thawhnlehna hian beiseina nung min neih tir thu leh chu Lal Isua thiha thawhlehna chu kan chhandamna-chatuan nunna kan neih theihna tur a nih thu Petera hian min hrilh a. Beiseina hi keini ringtute chauh ni lo mi zawng zawng hian kan neih hi a pawimawh em em a. Beiseina hi mi rethei te chaw an ti hial țhin a ni. Miin beiseina a neih tawh loh chuan nun hlutna hi a hre tawh țhin lo a. Mi lar, zaithiam, Celeb etc pawh nise amah ah beiseina a awm loh chuan mahni intihhlum mai hi a thlang țhin. Hmanni lawk ah Linkin Park band-a an Vocalist Chester Bennington-a pawh inawkhluma an hmuh kha! Khang te kha a larin khawvelin an hriat nen-beiseina a neih tawh loh vang a ni ngei ang- a nunna kha amahin a inlak hial ni! Chuvangin beiseina neih pawimawh zia hi kan sawi

Phurrit a bo ta Kalvariah

Rev. John M. Moore a chu Kirkintilloch, Dunbartonshire, Scotland ah September 1, kum 1925 khan a lo piangin Pathian tihmi tak chhungkua atanga lo seilianin kum 16 a upa a nihin a paingthar a.    Glasgow, Scotland ah rawngbawlna/ministry zirin chu   lai vel kohhranah chuan rawng a bawl thin a. North America lamah a pem hmain nupui Esther Marr neiin Ontario, Canada-ah Baptist Pastor leh thurihtu ropui tak a ni a, November 2, kum 2017 khan a boral a. Rev. Moore hi Pathian hla phuah thiam tak mai a ni a, hla 150 chuang zet phuahin chung zingah chuan Mizote pawhin kan hriat lar em em ‘Phurrit a bo ta Kalvariah’(Burdens Are Lifted at Calvary) tih kum 1952 a a phuah hi khawvel deng chhuak khawpa a sulhnu a ni. He hla hi Mizo tawngin Rev. Lalrinmawia chuan mawi tak maiin min lehlin sakin tun hnaiah One in Christ te chuan mawi tak maiin an sa a nih kha. He a hla phuah mawi tak mai leh ringtute tana innghahna tlak Lal Isua a nih zia heti hian Rev. Moore chuan a sawi a- “Glas