Skip to main content

Pathian hi kan chhuidawnna thil mai em ni? (Problem of Induction/inference) -Rinfela Zadeng (18th July 2024 Vanglaini)

Scottish philosopher ropui, vawiin thenga a thu leh hla an la zir nasat em em David Hume khan mihring hriatna – knowledge – derthawnzia kha a hria a. Thil lo awm chhan kan hriatthiam dan – understanding of casuality – te, leilung nihphung leh a kalphung – laws of nature – te, mihring hriatna tawizia – limits of reasoning – te kha a hre chiang em em a. Ani chuan  - kan thil hriat – hriattawh leh kan hmuh tawh leh hmuh theih chin aṭang ringawta thutlukna kan siam chuan kan ti sual let der thei a ni – tih kha a thutlukna a ni a. Chuvangin mihring hriatna – knowledge – hi a bei tham em a; Pathian pawh hi a awm tak tak em kan hre thei lo a, kan tisual let der thei a ni tih kha David Hume thlirna a ni a. 

Problem of Induction – inference 

Khawvela thil kan hriat zawng zawngte hi kan chhuidawnna – inference aṭangin a ni a. Chuta ṭang chuan thutlukna kan siam ṭhin. Kan lo tawnhriat tawh aṭangin leh kan lo hmuh fo tawh aṭangin kan hmalam hun lo la kal zel tur atan thutlukna kan siam a. Mahse chu chu a dik ngei ngei dawn – logical – tihna a ni lo a. Kan chhuidawnna – inference - hian a dik lo thei tih a keng tel nghal a; a chhan chu a dikna leh a chiang ngei a ni tih – certainty -  chhanna min pe thei lo tih chungchang sawina leh zirna, hnialkhan hi Problem of Induction – inference chu a ni tiin kan sawi fiah thei awm e.  

Pathian hi kan finfiah thei lo

Khawvel leh a chhunga awm zawng zawng te hi Pathianin a siam lai kan hmu si lo a; kan chhuidawna – inference – mai mai a nih avangin Pathian hi a awm tak tak em tih kan hre thei lo tih kha he problem of induction hmang hian ṭanfung nghet tak kha siam theih a ni a. Khawvela thil awm dan phung fel tak te, science hmanga kan zir chiana thil ropui tak tak leh nunna lo awm theih chhan te, DNA leh mihring taksa inrem dan fel lutuk mai kan han hmuh te hian a siamtu – creator – ropui tak a awm kan ring a. Mahse chu chu kan chhuidawnna mai mai a ni a, Pathian a awm tih finfiahna tlak a ni lo e tih kha ṭanchhan nghet taka hmangin mi tam tak chuan Pathian hi a awm tak tak kher kha an ring ta lo a ni. 

Mihring hriatna – knowledge – hi a tawi em em a; a taka kan hmuh thei loh leh kan khawih theih loh Pathian hi mihring hriatna hian a hre pha lo hrim hrim a. Kan lo rin ve em em hi kan tawnhriat leh kan thil hmuh ṭhenkhatte aṭanga thutlukna kan siam mai mai a ni a; chuvangin a rintlak takzet a ni tih a dik thei lo a. Kan la hmuh loh leh a ṭhen azar chuah kan hriatna hmanga Pathian a awm tih hriat kan tumna hi thil rintlak kumhlun, danglam thei lo leh thudik tak a ni tih kan pawm ngawt thei lo – tih kha problem of induction  hmang hian fiah taka sawi theih a ni. Chuvangin David Hume kha chuan Pathian hi a awm ngei a ni tih finfiahna ṭha tawk a hmuh loh avang khan a ring thei lo a; hetiang hi mi tam takin Pathian kan rin lohna chhan pawh a ni thei ang. Mahse science leh philosophy hmanga Pathian hi finfiah tur a ni em tih zawhna hi kan hriat reng tur a ni. 

Kristian te chhanna

Pathian hi a awm ngei tih kan finfiah – proof – theih avanga ring kan ni em? tih hi zawhna kan inzawh nawn fo tur a ni. Bible leh philosopher ṭhenkhat – Soren Kierkegaard, Leo Tolstoy, Ludwig Wittgenstein – the thuziak hi chik taka kan en chuan, Pathian hi a awm ngei tih va finfiah phawta Amah va ring zuita kan nih hmel loh. Kan nuna kan thil tawnte leh midangte nuna kan thil hmuh te hmanga va ring ve zawk ṭhin kan ni fo mai. 

Isua zirtirte leh Tirhkohte ngei pawh kha Pathian a awm tih hi tunlaia finfiahna – scientific proof – kan tih hmang hian a finfiahna dil ta ila, min pe thei kher lo ang.  Proof  kan tih hian science leh chhiarkawpa proof  kan tih ang hi kan hmang dawn a nih chuan mihring nuna thil pawimawh ber ber te hi proof theih loh deuh vek an ni hial zawk ang. 

Entirna: Miin a nupui, a fa, a pasal adt a hmangaih em em chhan hi sawifiah dawn se la, a sawifiah thei kher lo ang. Mahse a hmangaih em em a, a chetzia aṭang pawhin chu chu kan hmu thei thung. 

Hetiang chiah hian a ringute chuan Pathian chu an nun pumpui innghahna atan an hmang tawp mai a ni. A ringtu nun zawk kha finfiahna atan chuan a tawk mai em tih hi ngaihtuah ngun ngai tak a ni – finfiahna kan tih hian khawvela thil awmte anga va finfiah ni loin. Dr Sangthankima chuan Pathian a rinna hmangin TNT hi ṭhangkhat lianzet a kalpui thei a, a kalpui mek zel a, a la kal zel dawn ni pawhin a lang. Chu Pathian a rinna chu dawt a ni tiin finfiahna kan pe thei lo a; amahah chuan a dikna kan hmu tlat bawk. 

Vanglaini

Kan finfiah theih chauh hmanga nun hi kan hmang dawn a nih chuan a ngaihna a awm lo. Mihring nuna thil pawimawh tam zawk hi science leh philosophy hmanga finfiah theih a ni lo. Thil ṭha leh ṭha lo te pawh a finfiahna kan phut vek dawn a nih chuan pawm tur a lawi hi a awm dawn lo. Chutianga kan finfiah thei lo chung chuan nun dan ṭha leh ṭha lo, thil sual leh ṭhil ṭhaa kan ngaih leh kan tih chu kan nei ṭeuh tho a nih hi. 

Bible-ah hian Pathian a lo inpuang a; he khawvel leh engkim hi a siam thu kan hmu a. Amah chu min samtu a ni tih hriatna leh kan hriatna – cognitive faculties – te pawha tel a. Chu chuan min siamtu Pathian hi kan ngaihtuah thei a, kan ring thei bawk a ni. Chumi atana Pathian kan chhuidawn theihna – inductive inferences – te pawh hi Pathianin kan rilrua a dah tel tlat a ni. Kan nu leh pate min hrilh chhhawn zel vang ringawta Pathian hi ring kan ni lo. 

Engmah kan rin loha – kan ngaihtuahna rilru tak ngial pawh ring lo tur hian – kan rinna tho kan hman a ngai. Ringhlel tur pawh hian rinna neih a ngai a; kan rinhlelhna hi kan rin tlat chuan Pathian hi kan ring thei ngai lo ang. Khawvel hi ringhlel reng rengin kan chhuahsan ang a, a rintlak lohin a lo dik lo tih hi kan damchhungin kan hre dawn chuang bawk si lo. 

Philosophy hian Pathian a zawng miah lo a; engtin nge hriatna bul kan neih? Engtin nge kan lo awm? Eng nge a chhan? Eng nge kan tawpna tur? Mihring kan nih chhunga zawhna pawimawh tak tak, mihring rilrua awm si kha chipchiar taka chhuiin a phel sin a. Engmah ring lo ringtuah a chhuak daih thei a, mahse eng emaw tal ring lo chuan he khawvelah hian philosopher hi a nung thei chuang miah lo!

Bible-ah leh amah ringtute nunah Pathian a inpuang chhuak a; khawvelah Lal Isua Krista hmangin mihring angin a lo kal bawk a. Chumi ringa innghat mai te nun ropuizia leh thiltihtheihzia chu kan hmu tawh bawk. Chu chu rin mai hi a dik a, a nung a, chatuan daih a ni.

Comments

Popular posts from this blog

Lal Isua Hmangaihna

Ramhlun North Pastor Bial Zaipawl in kum 2013 a an sak Lal Isua hmangaihna tih hla, T. Laldintluanga phuah hi tun lai ah hrelo kan vang hle awm e. He hla hi Zaithiam hrang hrang te pawhin an sa a. Lal Isua hmangaihna hi kan tan a tawkin engkima engkimah a rintlak zia puanchhuahna ropui tak a ni tih kan hre awm e.     He hla phuahtu T. Laldintluanga, Ramhlun North hi tunah hian Synod Choir (2018-2020) Conductor ni mek a ni a. He hla a phuah dan chanchin hi ka va zawt a, PDF in min lo pe thlap a, a chung ah ka lawm hle.  “He hla hi kum 2013 a ka phuah a ni a, heng hunlai hian a bikin thalaite ah mahni intihlum te, ruihhlo avanga thihna te, thih thut thutna ang chi kha a tam em em a, ka phak tawkin ka vei ve hle a ni. Chung ka thalai pui sual in a tihbuai mek, mahni intihhlum duhna hial nei, nun beidawnga tap mek te pawh chu Lal Isua hmangaihna hian a nghak reng ni hian ka hria a. Emau kawnga khualzin pahnih ten an khawhar hnem tura Lal Isua an sawm khan an va hlawhchham lo

BEISEINA NUNG

I Petera 1:3-9 A chunga kan tarlan Bible châng innghahna hi Petera te hun laia Asia Minor-a Kohhran țhang chak em em mai te chungchang lehkha a thawn ațangin a ni a. Helai 1:3-9 ah hian Pathian khawngaihnain Lal Isua tiha thawhnlehna hian beiseina nung min neih tir thu leh chu Lal Isua thiha thawhlehna chu kan chhandamna-chatuan nunna kan neih theihna tur a nih thu Petera hian min hrilh a. Beiseina hi keini ringtute chauh ni lo mi zawng zawng hian kan neih hi a pawimawh em em a. Beiseina hi mi rethei te chaw an ti hial țhin a ni. Miin beiseina a neih tawh loh chuan nun hlutna hi a hre tawh țhin lo a. Mi lar, zaithiam, Celeb etc pawh nise amah ah beiseina a awm loh chuan mahni intihhlum mai hi a thlang țhin. Hmanni lawk ah Linkin Park band-a an Vocalist Chester Bennington-a pawh inawkhluma an hmuh kha! Khang te kha a larin khawvelin an hriat nen-beiseina a neih tawh loh vang a ni ngei ang- a nunna kha amahin a inlak hial ni! Chuvangin beiseina neih pawimawh zia hi kan sawi

Phurrit a bo ta Kalvariah

Rev. John M. Moore a chu Kirkintilloch, Dunbartonshire, Scotland ah September 1, kum 1925 khan a lo piangin Pathian tihmi tak chhungkua atanga lo seilianin kum 16 a upa a nihin a paingthar a.    Glasgow, Scotland ah rawngbawlna/ministry zirin chu   lai vel kohhranah chuan rawng a bawl thin a. North America lamah a pem hmain nupui Esther Marr neiin Ontario, Canada-ah Baptist Pastor leh thurihtu ropui tak a ni a, November 2, kum 2017 khan a boral a. Rev. Moore hi Pathian hla phuah thiam tak mai a ni a, hla 150 chuang zet phuahin chung zingah chuan Mizote pawhin kan hriat lar em em ‘Phurrit a bo ta Kalvariah’(Burdens Are Lifted at Calvary) tih kum 1952 a a phuah hi khawvel deng chhuak khawpa a sulhnu a ni. He hla hi Mizo tawngin Rev. Lalrinmawia chuan mawi tak maiin min lehlin sakin tun hnaiah One in Christ te chuan mawi tak maiin an sa a nih kha. He a hla phuah mawi tak mai leh ringtute tana innghahna tlak Lal Isua a nih zia heti hian Rev. Moore chuan a sawi a- “Glas