Skip to main content

Tirhkoh Paula leh Philosophy - Rinfela Zadeng (20th February 2024 Vanglaini)

Kristian te zingah Tirhkoh Paula hre lo hi kan awm âwm lo e – Thuthlung Thar lama a kut chhuak sawmpathum ngawt mai a awm avang pawh hian pa fing tak leh mi turu tak a ni ang tih kan hre ṭheuh awm e. A chanchin ringawt pawh hi zir tham a ni a; tun ṭumah hian Tirhkoh Paula'n Finna ril (Philosophy) a hman ṭangkai dan kan zir dawn a ni.

Vanglaini

Paula hun lai khawvel

Tirhkoh Paula hi kum AD 6 -10 inkar velah Rom khua leh tui nihna neiin Cilicia, Tarsus khawpuiah Israel/Juda chhungkuaa Benjamin hnam aṭanga lo piang a ni a. Kum AD 20-30 inkarah hian Juda sakhaw hotu ropui, Gamaliela bulah Sakhaw Dan /Torah a zir a. A hun laia Juda/Israel te khan Josefa leh Mari te fapa Isua Krista, Nazareth Isua tia an koh bawk kha an ring lo a; Messia a nih an rin loh avangin Rom Sorkar hnenah hekin Kraws-ah an khengbet a. Amah zuitu Kristian te pawh kha nuaichimih vek tumin hma an la a; Kristian sakhaw lo ding tìr nuaibo tuma ṭhahnem ngai em em Paula kha, Lal Isua Krista hnungzuitu rinawm leh Kristian Sakhaw vawrh darhtu ropui ber pawl a ni zui ta a nih kha. A thih thlengin Lal Isua Krista chanchin chu hrilin, Mel 57000 aia tam mah kha a zin ta hial a ni.

Grik finna ril/Philosophy khan khatih hun lai khawvel kha sakhuana leh, sorkar rorelnaah pawh thuk takin hmun a luah a. Gamaliela pawh khan a zirlai naupangte kha hotu leh hruaitu ṭha tak an nih theihna turin Grik philosophy kha a zirtir ṭhin a ni. Grik greographer Starbo chuan Tarsus kha Alexandria leh Athens te aiin Grik philosophy zirnaah chuan an ṭha zawk niin a ngai bawk a ni. Paula hian Grik Philosophy hi nasa takin a zir tih Bible-ah a lang lo a; mahse a kutchhuak aṭangin a thiamin a hre hle tih chu kan hmu thei a ni. Grik Philosophy hmang khan Paula hian Pathian thu/Theology kha a duang thiam em em a. Lal Isua Krista khan zirtirna peng pakhat (sect) Kristian zirtirna kha Juda sakhua aṭangin din a, Paula hian Isua Krista zirtirna chu Sakhaw puitlingah a chantir a ni tiin an sawi hial ṭhin.

Paula leh Plato Philosophy

Paula hian Plato philosophy hmangin Kristiante khawvel hi min thlirpui a. Plato hian hmuh theih piah lamah 'forms' a awm a ring a. Thil kan hmuh zawng zawng hi a hlimthla zawk, a tak chu hmuh theih piah lam niin a sawi. He khawvel kan hmuh theih hi thil tak tak hriltu a la ni lo a. Hemi aia tak zawk khawvel hi a la awm a ni. 'Zawhte' tih thumal ka sawi a, mi tin hian kan mit hian zawhte chi hrang hrang rawng hrang hrang hmu mah ila, zawhte a nihna tak kha kan rilruahṭheuh inṭawm kan nei tih lam hawiin a sawi a.

Chu tak chu Paula hian a hmang ṭangkai ta hle a; I Korinth bung 15 leh Rom Lehkhathawn bung 5 te hi Lal Isua Krista nihna (Christology) sawifiahna a ni a; Plato philosophy nena inzul a ni. Mihring hmasa ber Adam chu mihring famkim lo; mihring hnuhnung zawk Isua Krista erawh mi famkim a nih dan te hi Plato philosophy ṭawngkam hmangin fiah takin a sawi a ni.

Kolossa 2:16–22 thu te hi Plato philosophy hmangin thiam takin a sawi a. Ei leh in te, kut an hman dan tur thu-ah te, thla thar lawmna thu leh khatih hun laia Kristian te tih tur leh tih loh tura buaina leh inhnialna chawkchhuak thei thil lakah khan buai loin, chung thil chu hlim thla mai niin, a tak erawh chu Isua Krista ta a nih thu kha a sawi a nih kha.

I Korinth 13:12 thu te hi Plato philosophy hmanga sawifiahin (epistemology) darthlalanga la inhmu ri ruai, la inhre chiang lo, nakina la famkim vek tur kan nih te kha thiam takin a sawi a nih kha.

Paula leh Aristotle-a Philosophy

Pauala hian Plato philosophy chauh ni lo, Aristotle-a philosophy hmangin Pathian thu min zirtir bawk a. Aristotle chuan thil (object) chuan nihna a nei a, chutah chuan a nihna pawh a awm nghal a ni tiin a sawi. Pathian hi mihringin kan biak theih leh kan zawm theih, Pathian pawhin mihring chu a hmangaihin a khawngaih thei a, a chhandam thei a ni tih kha Paula hian Aristotle-a philosophy hmangin thiam tak maiin Pathian chungchang te, chhandamna kan neih theih dante kha a lo sawi lang a nih kha.

Rom 8:29-30 -ah chuan chhandamna chungchangah pawh vawi khata han neih nghal ni loin, kan lei taksa leh rilru ngei pawh hi Pathianin khawih danglamin a ruat kan ni tih a sawi lang a nih kha.

Philipi 2:12–13 ah pawh chhandamna kan nihna tura thawktu chu Pathian a nih thu kan hmu a; Pathian chu kan biak theih leh kan ban phak, amaha awma famkim nghal a nihna kan hmu bawk. Kolossa 1:29-ah chuan Lal Isua chakna (energeia-Aristotle-a ṭawngkam) hmangin Paula chu hman tlak ni tura thuam a ni a; chutih rual chiah chuan Paula chet dan/rawngbawlna chu Pathian aṭanga lo chhuak a nihna kha a lang tel bawk a ni.

Paula leh Stoic/Epicurean Philosophy

Tirhkoh Paula hian Grik Philosophy leh an thu leh hla/literature hi a hrechiang hle tih a lanna chu Tirhkohte Thiltih 17:16-34 ah khan kan hmu a. Athens khawpuiah khan Epicurean leh Stoic philosophers te nen an hnial tih kan hmuh kha. Athens khawpuia Areopagi, lunga ker ṭhutna siam kual, khaw roreltuten rorelna hmun atan an hman ṭhinah khan mipui tam takte hriat turin an inhnial ta a nih kha.

Epicureanism hi Aristotle te hunlai dawt chiaha rawn inlar chho a ni a. An kalpui ber chu 'nawmna' hi a tawk chiah kan um chuan, chu chu khawvelah chuan a dik ber a ni tih an zirtir a. Thihna hi mihring kan tawh tho tur a ni a; hlauh tur a awm lo a, kan thih hnuah chuan engmah a awm tawh lo tihte an zirtir bawk. Stoic hi chuan mihring nuna ṭha/virtue leh hlimnate kan nuna thil lo thleng apiang kan pawm thiam danah a innghat ang, tiin kan rilru ngaihtuahna/emotion thunun turin a zirtir bawk a nih kha.

Tirhkohte Thiltih 17:24–Pathian, khawvêl leh a chhunga thil zawng zawng siamtu chu, lei leh vân Lal a nih avangin kuta sak inahte a awm lo va – tih thu Paula'n a sawi chhante hi Roman Stoic Philosopher Seneca thusawi lar tak – Temple/Biak In te hi Pathian tan lung sang taka phumsak tur a ni lo a, khawvel pumpui hi pathian thi theite khawpui a ni – tih thu a sawi zulzuia Pathian thu a zirtirna a ni.

Tirhkohte Thiltih 17:28–Amah avangin kan nung, kan che, kan awm a ni si a; nangmahni hla phuahthiamtute emaw pawhin, ‘Keini pawh a thlahte kan ni si,’ tia an sawi ang khan – tih kan hmuhte hi Grik dictator leh hla phuah thiam/poet Aratus-a hla – Kan vai hian Pathian fate kan ni e – tih a sawi kha Paula hian a hre reng a ni.

Athens aṭangin Paula chu Korinth khuaah a zin a, chutah chuan Pathian finna nena khaikhin chuan mihring finna/philosophy chu âtna a ni a, mihringin a zawn mek nunna chhànna chu a rawn pe chhuak ngai lo ang tih chiang takin a sawi a (I Kor 2:1-7). Mihring finna aia sang Isua Krista Kraws chauh hian mihringte tlanna tur leh nun awmze zawhna, kum tam tak liam tawhte chhanna pe turin a tawk a ni, tiin a sawi a.

Paula hian a lehkha thawnah vawi sawmhnih chuang zet chu Plato, Socrates, Epimenides, Menander, leh Seneca te ang Grik philosopher-te zirtirna sawi thawiin, mihring zawng zawng zawmkhawmtu, thutak leh finna famkim chu “hmuh theih loh Pathian anpui” (Kol. 1:15) Isua Krista êng leh Pathian inpuanna Isuaah chauh hmuh tur a awm, tiin Pathian Thu /Theology kha a duang chhuak a ni.

Comments

Popular posts from this blog

Lal Isua Hmangaihna

Ramhlun North Pastor Bial Zaipawl in kum 2013 a an sak Lal Isua hmangaihna tih hla, T. Laldintluanga phuah hi tun lai ah hrelo kan vang hle awm e. He hla hi Zaithiam hrang hrang te pawhin an sa a. Lal Isua hmangaihna hi kan tan a tawkin engkima engkimah a rintlak zia puanchhuahna ropui tak a ni tih kan hre awm e.     He hla phuahtu T. Laldintluanga, Ramhlun North hi tunah hian Synod Choir (2018-2020) Conductor ni mek a ni a. He hla a phuah dan chanchin hi ka va zawt a, PDF in min lo pe thlap a, a chung ah ka lawm hle.  “He hla hi kum 2013 a ka phuah a ni a, heng hunlai hian a bikin thalaite ah mahni intihlum te, ruihhlo avanga thihna te, thih thut thutna ang chi kha a tam em em a, ka phak tawkin ka vei ve hle a ni. Chung ka thalai pui sual in a tihbuai mek, mahni intihhlum duhna hial nei, nun beidawnga tap mek te pawh chu Lal Isua hmangaihna hian a nghak reng ni hian ka hria a. Emau kawnga khualzin pahnih ten an khawhar hnem tura Lal Isua an sawm khan an va hlawhchham lo

BEISEINA NUNG

I Petera 1:3-9 A chunga kan tarlan Bible châng innghahna hi Petera te hun laia Asia Minor-a Kohhran țhang chak em em mai te chungchang lehkha a thawn ațangin a ni a. Helai 1:3-9 ah hian Pathian khawngaihnain Lal Isua tiha thawhnlehna hian beiseina nung min neih tir thu leh chu Lal Isua thiha thawhlehna chu kan chhandamna-chatuan nunna kan neih theihna tur a nih thu Petera hian min hrilh a. Beiseina hi keini ringtute chauh ni lo mi zawng zawng hian kan neih hi a pawimawh em em a. Beiseina hi mi rethei te chaw an ti hial țhin a ni. Miin beiseina a neih tawh loh chuan nun hlutna hi a hre tawh țhin lo a. Mi lar, zaithiam, Celeb etc pawh nise amah ah beiseina a awm loh chuan mahni intihhlum mai hi a thlang țhin. Hmanni lawk ah Linkin Park band-a an Vocalist Chester Bennington-a pawh inawkhluma an hmuh kha! Khang te kha a larin khawvelin an hriat nen-beiseina a neih tawh loh vang a ni ngei ang- a nunna kha amahin a inlak hial ni! Chuvangin beiseina neih pawimawh zia hi kan sawi

Phurrit a bo ta Kalvariah

Rev. John M. Moore a chu Kirkintilloch, Dunbartonshire, Scotland ah September 1, kum 1925 khan a lo piangin Pathian tihmi tak chhungkua atanga lo seilianin kum 16 a upa a nihin a paingthar a.    Glasgow, Scotland ah rawngbawlna/ministry zirin chu   lai vel kohhranah chuan rawng a bawl thin a. North America lamah a pem hmain nupui Esther Marr neiin Ontario, Canada-ah Baptist Pastor leh thurihtu ropui tak a ni a, November 2, kum 2017 khan a boral a. Rev. Moore hi Pathian hla phuah thiam tak mai a ni a, hla 150 chuang zet phuahin chung zingah chuan Mizote pawhin kan hriat lar em em ‘Phurrit a bo ta Kalvariah’(Burdens Are Lifted at Calvary) tih kum 1952 a a phuah hi khawvel deng chhuak khawpa a sulhnu a ni. He hla hi Mizo tawngin Rev. Lalrinmawia chuan mawi tak maiin min lehlin sakin tun hnaiah One in Christ te chuan mawi tak maiin an sa a nih kha. He a hla phuah mawi tak mai leh ringtute tana innghahna tlak Lal Isua a nih zia heti hian Rev. Moore chuan a sawi a- “Glas